Het Kremlin, een politieke en culturele geschiedenis
Het Kremlin, zowel indrukwekkend als bedreigend, domineert al sinds eeuwen het stadsbeeld van Moskou en is alweer lange tijd het politieke en symbolische hart van Rusland. In Het Kremlin laat de auteur heel goed zien wat de citadel sinds het eind van de vijftiende eeuw is
geweest: een orthodox-religieuze locatie, een schuilplaats van tirannen, een weelderig paleis, het hol van de bolsjewieken en het onderkomen van beruchte en beroemde leiders, van tsaar Ivan de Verschrikkelijke tot Vladimir Poetin. Alle historische, culturele, politieke en bouwkundige aspecten van het Kremlin komen aan bod. Het Kremlin is een briljant geschreven en compleet boek over een van de grootste iconische gebouwen ter wereld.
* Merridale is vooraanstaand Ruslanddeskundige
* gebaseerd op vele jaren research
De tijd dat geschiedenis bestond uit een vrij droge opsomming van feiten en datums is heel lang voorbij. Deze zeer oude wetenschap die door de Grieken toevertrouwd werd aan de goede zorgen van muze Clio, wordt vandaag de dag van uit verschillende oogpunten en wetenschappelijke disciplines benaderd en dit met het oog op een zo volledig mogelijk zicht op het verleden te bekomen. De historicus van deze tijd kan dan ook om het verleden bloot te leggen en/of verklaren, naargelang hij het nodig acht beroep doen op de etnologie, de sociologie, de psychologie, de politologie etc. Het staat hem even vrij het werk te kiezen dat hij het meest geschikt vindt om het gestelde doel te bereiken.. Zo kan beginnen met zich te verdiepen in de geschiedenis van een gans continent om uiteindelijk die van een bepaald volk dat er deel van uitmaakt beter te kunnen benaderen of in die van een bepaald individu om de evolutie te beschrijven van de gemeenschap waar van deze deel uitmaakt Pars pro toto dus. M.a.w. de historici van vandaag bepalen welke soort lens zij de meest geschikte achten om het te behandelen geschiedenisonderwerp van zo nabij mogelijk te bekijken.. Die vrijheid werd door Catherine Merridale gebruikt om ons via een gedetailleerde geschiedenis van het Kremlin die van gans Rusland te beschrijven en uit te leggen. Beiden zijn onlosmakelijk met mekaar verbonden. M.a.w. aan de hand van de minutieuze geschiedenis van slechts een gebouw vertelt ze ons deze van het grootste land ter wereld.
Zo vernemen we dat het verhaal van die burcht die zich aan de rivier Moskva bevindt en het Kremlin wordt genoemd in feite een paar duizend kilometer verder een aanvang neemt. Meer bepaald aan de oevers van de Dniepr. Het is namelijk daar dat Zweedse Vikingen die de stromen en de rivieren van de landen die nu Rusland en Oekraïne worden genoemd als een kortere weg gebruikten om met hun snekken in de Zwarte Zee en in het oostelijk gedeelte van de Middellandse Zee te geraken, niet alleen de stad Kiev opgerichten maar vandaar uit ook een nieuwe staat uit de grond hebben gestampt in dat uitgestrekt gebied waar er tot dan toe geen georganiseerde natie bestond. Ze noemden hun nieuw land ‘Rusland’ omdat ze daar al roeiend waren terechtgekomen en daar in het oud Noors roeiers ‘russen’ zijn… Die Vikingen hadden blijkbaar heel wat meer in hun mars dan de piraterij waarvoor ze nog steeds bij ons berucht zijn. Qua stichten van Steden waren ze in Kiev zeker niet aan hun proefstuk toe. Zo hebben ze om het bij Rusland te houden,ook voor het ontstaan van de bekende stad Novgorod gezorgd.
Wat er ook van zij de Vikingen van Kiev lieten zich door missionarissen van het Byzantijnse rijk tot de orthodoxie bekeren en kwamen erg onder de indruk van de bouwstijl en de inrichting van de keizerlijke hoofdstad Constantinopel die ze in Kiev begonnen na te bootsen vooral voor wat de architectuur van de kerken betreft. Toen besloten werd Kiev aan de Oekraïners te laten en naar het noord westen te trekken om Rusland te regeren vanuit Wladimir dat veel centraler gelegen was, werd die Byzantijnse stijl nog meer ontwikkeld omdat het uiteindelijk de bedoeling was dat die nieuwe hoofdstad prestigieuzer dan Kiev zou zijn. Toen het machtcentrum vanaf de twaalfde eeuw dan weer stilaan naar Moskou verhuisde, deed zich hetzelfde voor. Geen sprake van dat Moskou voor Wladimir of Kiev zou moeten onderdoen, integendeel. Dit verkaart dat het Kremlin dat oorspronkelijk niet veel meer was dan een omwalling van hout in de loop der jaren dankzij Zweedse Vikingen en via Kiev en Wladimir de invloed van de Byzantijnse bouwsteil onderging. In de loop der eeuwen zou dat Kremlin uitgebouwd worden tot een immens omwald complex van woningen, kastelen, paleizen, kerken, kathedralen en kloosters waarbij allerlei invloeden van zeer uiteenlopende vormen van bouwkunst in van pas kwamen. Die van de Tartaren bv. toen Moskou een leen van de Gouden Horde was. Wanneer die heerschappij voorbij was, kwamen er op uitnodiging van de tsaren Italiaanse renaissance architecten die er verder aan bouwden. De opeenvolgende tsaren probeerde in de loop der eeuwen er meestal een eigen stempel op te drukken door een uitbreiding of een modernisering. Zelfs toen Peter De Grote de hoofdstad naar Sint Petersburg liet verhuizen bleef de immense burcht van Moskou haar prestige behouden. Vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw werd het dan weer de kille rode burcht aan het Rode Plein, het symbool bij uitstek van de wrede oppermacht van het sovjet totalitarisme. Dat bleef zo tot de val van het communisme maar daarbij werd het, tijdens de Koude Oorlog de zeer indrukwekkend stenen burcht van waaruit de vrijheid van het Westen permanent bedreigd werd. M.a.w. een gebouw dat de modale Europeaan die tijd koude rillingen bezorgde. Het boek dat het verhaal van die immens burcht zorgvuldig in de algemene geschiedenis van Rusland situeert is dus een heuse aanrader. Voor historici en al wie zich graag verdiept in de raadselen van dergelijk beroemde bouwwerken.
Joost Michiels