De dochter van Stalin
Svetlana Alliloejeva groeit op binnen de muren van het Kremlin. Ze is eigenwijs, intelligent, maar ook eenzaam, vooral na de zelfmoord van haar moeder. Ze heeft geen weet van de verschrikkingen die buiten het Kremlin plaatsvinden. Ook begrijpt ze niet waarom het ene na het andere familielid plotseling verdwijnt. Pas als ze ouder wordt, beseft ze wat voor man haar vader is en wat voor gruweldaden hij op zijn geweten heeft. Na zijn dood vlucht ze naar de Verenigde Staten. Maar ook al was ze geen onderdeel van haar vaders regime, Svetlana kan zijn reputatie niet ontlopen.
Mijn eerste reactie was: weer het zoveelste boek, dat in het kader van de vernieuwde Koude Oorlog zijn plaats krijgt in het mediatieke offensief tegen Rusland (Soviet-Unie). Het houdt echt niet op, dacht ik bij mezelf. Toen ik dan ook nog de bibiographie ging bekijken, ontdekte ik daarenboven dat twee standaardwerken over Stalin niet vermeld werden: de biografieën van Stalin door Isaac Deutscher en door Dmitri Volkogonov.
Begrijpelijk dus dat ik er schoorvoetend aan begon. Snel moest ik eerlijkheidshalve mijn grote scepsis laten varen. Reeds bij de eerste pagina’s was ik niet alleen geboeid, maar vond ik ook dat de Canadese schrijfster en emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Toronto niet meehuilde met de andere Koude Oorlogswolven. Rosemary Sullivan beschrijft in chronologische volgorde het – tragische, zou ik zeggen- leven van Svetlana Iosifina Alliloejeva, de enige dochter van Jozef Stalin.
Svetlana is geboren in 1926 en overleden in 2011. Zij was niet alleen de enige dochter van Stalin, maar ook de lieveling van hem.
Ik durf te beweren dat ik best wat weet van de Sovietgeschiedenis en in het bijzonder ook van Stalin. Ik moet bekennen dat ik nu zelfs nog wat heb bijgeleerd. Zelden of nooit heb ik een biograaf zo goed weten in de vel te kruipen van de persoon, die zij of hij beschrijft. Het inleven en ook medeleven van de persoon Svetlana is uniek. Dit houdt ook best ook het risico in van doorgedreven interpretatie, - een tendens eigen aan de Angelsaksische geschiedschrijving. Nochtans heb ik dat hier eigenlijk niet of nauwelijks gemerkt. En daarbij laat de auteur zich niet verleiden tot enige sensatiezucht, ook een epidemische ziekte van de huidige generatie Angelsaksische historici.
Nu en dan ben ik het wel eens niet eens en vind ik dat er ook kleine onjuistheden in staan zoals bijvoorbeeld op pagina 100, waar gesuggereerd wordt dat de overwinning van de Russen op de Duitsers in Stalingrad in 1942 plaatsvond, waar het echter februari 1943 was of op pagina 100 waar familienamen door elkaar gehaald wordt.
Waar ik het bijvoorbeeld ook niet mee eens ben is haar in mijn ogen niet historische benadering van de begrippen “ Jood “ en “ Zionist.” Naar mijn mening is Stalin nooit anti-Joods geweest. Dat speelde indertijd niet in de breeddenkende, cosmopolitische kring van de Russische revolutionairen. Laten we kijken naar de eerste topleiding van de eerste nieuwe Sovietregering in 1917: Sverdlov, Jood; Kamenjev, Jood; Zinoviev, Jood; Lenin, Rus en Stalin, Georgiër. Het was überhaupt geen vraagstuk. Het zionisme daarentegen wel.
Verder heeft de auteur zich ook even “bezondigd” aan het herhalen in koor van het benoemen van het aantal slachtoffers van de Grote Terreur van 1937 en 1938. Hier grijpt ze gemakkelijkshalve naar de bekende – USA – bronnen. Natuurlijk is het een grote tragedie geweest in de jaren 30 in de Soviet-Unie. Daarover zijn we het eens. Alleen heb ik tot nu toe nog geen sluitend werk gevonden over het AANTAL slachtoffers. Dat allemaal terzijde, dus.
De kern van deze biografie van de dochter van Stalin is het eigen tragedisch gevoelsleven van iemand, die heel veel van haar vader heeft gehouden omdat hij ook heel veel van haar hield om dan tenslotte te moeten ontdekken dat hij een koele moordenaar is en was. Deze tweestrijd heeft ze haar hele leven meegedragen als een zware last en een onuitwisbare zwarte schandvlek. Toen meer en meer zaken naar boven kwamen ( in het bijzonder bij de “geheime speech “ in 1956 van Chroetsjov ) trachtte Svetlana in haar diepste binnen, haar vader toch nog een beetje goed te praten door te concluderen dat een dictator niet zonder zijn ja-knikkende palladijnen zijn macht kan uitoefenen en - wat inderdaad in het algemeen het geval is - op een bepaald moment geen enkele greep meer heeft op het repressieapparaat van ambtenaren door deze dictator in het leven geroepen.
Dit grote en onuitwisbare verdriet werd nog verder versterkt toen ze in haar vlucht naar de USA moest ontdekken dat de vrijheid, die ze daar aan de oppervlakte vond en natuurlijk uitvergroot werd door de tegenstelling met de voor haar beperkte vrijheid in de Soviet-unie, overschaduwd werd door de haar tegen de borst stuitende almacht van het geld. Nooit was zij in haar leven in de Soviet-Unie met dit slijk van de aarde geconfronteerd geweest, zeker zij niet als “ prinses” van de leider. Dat is de kern en de auteur heeft dit op een werkelijk sublieme wijze beschreven: als een groot mensenkenster en goed historica. Zoals reeds geschreven: met een hoog inlevingsvermogen en met een echt medeleven.
Nog een ander en zeer positief punt: de auteur heeft kosten noch moeite gespaard om veel bronnen te raadplegen en zoveel mogelijk mensen te interviewen. Fantastisch werk, die interviews.
Verder deed het mij ook veel deugd te lezen dat een van de zogenaamde Westerse kenners/historici van de Soviet-Unie, Robert Tucker genaamd, hier in zijn hemd gezet wordt en beschreven wordt als een miezerig, egoïstich en dus zielig mannetje, die Svetalana onmiddellijk liet vallen omdat zij weigerde zich voor zijn karretje te laten spannen. Laat me toe te bekennen dat ik altijd zeer wantrouwig gestaan heb tegenover al deze Westerse en in het bijzonder USA historici van de Soviet-Unie. Vroeg of laat zal blijken,- zoals nu met Tucker-, dat deze heren ingehuurd waren tijdens de Koude Oorlog om te blijven stoken. Meestal waren deze personen, die in mijn ogen de eervolle titel van historicus niet verdienen, aangesloten bij een of andere Foundation of prof aan een van de meer prestigieuze universiteiten,- maar uiteindelijk allemaal in dienst van de USA overheid ( CIA).
Beste lezer, mag ik besluiten om U dit boek echt aan te raden.
Het is werkelijk de moeite waard!
Het gaat U niet vervelen. Integendeel. Zeer goed werk.
Zeer goed werk, mevrouw Sullivan.
En laten we eindigen met te zeggen dat Svetalana Iosifina Alliloejeva toh wel een bijzondere vrouw moet geweest zijn: een unieke persoonlijkheid.
Leo Reyntjens