Wees onzichtbaar

Wees onzichtbaar van Murat Isik is een grootse epische roman over de wanhopige strijd van een gezin tegen een tirannieke vader en een prachtige coming of age van een sensitieve jongen die opgroeit in een onveilige wereld, gebaseerd op Murat Isiks eigen jeugd. Maar het is ook een schitterende en kleurrijke ode aan de Bijlmer.  
De Bijlmermeer, begin jaren tachtig. De vijfjarige Turkse Metin komt met zijn ouders en zus naar Nederland. Het gezin gaat in de flat Fleerde wonen. Vader is een werkloze communist die overdag boeken van Marx leest en zich ’s avonds bezat met vrienden. Thuis is hij vaak gewelddadig en dan siddert het hele gezin. Metin vreest hem en maakt zich onzichtbaar. Maar langzaam – als de kinderen ouder worden en de moeder emancipeert – groeit het verzet tegen de vader. 
Ondertussen verandert de Bijlmer ook. Bedoeld als vooruitstrevende wijk verwordt het tot een gevreesd getto met veel criminaliteit en hordes junks. Op een zondagavond in 1992 boort een Boeing 747 zich in de flat Kruitberg. Tientallen bewoners komen om. In de weken daarna lopen op Metins middelbare school de raciale spanningen op. De Bijlmer verandert in de jaren daarna definitief: ondanks fysiek verzet van activistische bewoners worden veel flats gesloopt, waaronder die van Metin. 

Een prachtige epische roman, over de wanhopige strijd van een migrantengezin tegen een tirannieke vader, met de tijdsgeest van het getto en de criminaliteit in de Bijlmer in Amsterdam, en de fatale vlucht van een Boeiing 747 op een zondagavond in 1992 in de flat Kruitberg als decor.
 
Het is een  lijvig boek met vele thema’s: cultuurverschillen, de onmogelijkheid tot integratie in één generatie, de heimwee naar het thuisland en familieverbanden, opgroeien in een achterstandswijk, diepe vriendschap, maar ook over de geschiedenis van de Bijlmerwijk maar bovenal het opgroeien van een allochtone jongen met een zichzelf idealiserende dominante vader. Coming of age en de vader-zoonverhouding. Het is een meesterlijk verhalende terugblik van de schrijver op zijn eigen jeugdjaren zonder ook maar ergens een aanklacht neer te schrijven.
 
Metin, het hoofdpersonage, de ik-verteller in het boek, groeit op met een vader die hem klein maakt en hij leert zich te handhaven door ‘onzichtbaar’ te worden. Een fragment ter illustratie:  “Ik moest ervoor zorgen dat het vuur bleef branden, en als ik verzaakte, ging alles de mist in en mislukte het meesterplan van mijn vader. “Maar ik weet helemaal niet hoe dat moet,” stamelde ik. “Ik heb dat nog nooit gedaan.” “Jongen, ik vraag je toch niet om de accu van mijn auto te vervangen?” Mijn vader zuchtte. “Het wordt tijd dat je dit soort simpele dingen leert. Toen ik even oud was als jij, had ik tientallen taken in het dorp die ik zonder protest uitvoerde, terwijl jij hier in Holland een gemakkelijk leventje leidt.” 
 
Harum, de vader is uit armoede met vrouw en twee kinderen geïmmigreerd uit Turkije, noemt zich graag een eminent communist, maar ontpopt zich in Nederland evenwel als een profiteur, gewelddadig, maar ook grotesk en zielig, uiteindelijk afhankelijk van zijn vrouw en nietig tegenover zijn opgroeiende kinderen in een land dat hen toekomst kan bieden.
 
Isik Murat, de schrijver, zegt over zichzelf dat hij een observant is, een onderzoeker. Het boek is ook op een observerende en analyserende manier geschreven. Metin beschrijft wat hij ziet en hoort en probeert erachter te komen welke invloed dat op hem gehad heeft. Murat heeft een mooie, verhalende stijl met originele beelden, zelfs als hij schrijft over een kleine, minder belangrijke gebeurtenis zit je door zijn stijl op het puntje van je stoel en wil je weten hoe het verder gaat.
 
Zelfs nog met een wat onverwacht abrupt einde met het afsluiten van de studentenjaren van Metin blijft dit een dikke turf. Je zou echter als lezer zo graag het vervolg op zijn persoonlijke levensgeschiedenis kennen. Het boek sluit na alle beslommeringen voor de jonge Metin beschouwend af met een prachtige relativerende slotzin:
‘Hij  glimlacht naar me met die vrolijke blik vol kinderlijke onschuld die hij niet veel later zal kwijtraken. Maar op dat moment ligt dat nog voor hem. Op dat moment is hij nog de kleine jongen in de flat.’
 
Koen Elsen