De voorproever
De voorproever van Christopher Wilson is een vlijmscherpe satire, verteld door de innemende stem van een jongen die tegen beter weten in weigert de hoop op te geven. Wilson schreef meerdere romans en stond tweemaal op de shortlist van de Costa Book Awards.
Er zijn een paar dingen die Joeri Zipit zeker weet: Dat hij als voorproever voor Stalin te veel wodka moet drinken voor een twaalfjarige jongen; dat zijn vader ergens in de datsja gevangengehouden wordt; en dat iedereen denkt dat hij gek is.
Maar gek is Joeri niet. Vanuit de luwte observeert hij de twintig kameraden die opgeleid worden tot dubbelganger van Stalin. Hij is getuige van list, bedrog en idioterie, en hij begint de politieke spelletjes aardig te doorgronden, maar er valt nog veel te leren: dat je op vijf plaatsen tegelijkertijd kunt zijn, dat iemand die zich je vriend noemt je neus breekt en dat je mensen kunt laten verdwijnen.
Het begrip ‘voorproever’ heeft altijd tot mijn verbeelding gesproken reeds van jongsaf aan toen ik nog ridderverhalen verslond. Ik zag dan steeds ofwel een heel sluw persoon die de touwtjes in handen had ofwel een angstig naïef persoon die zich schikte in zijn lot. Deze twee uitersten versmolten hier in Joeri, het hoofdpersonage.
Ook de opzet om deze functie te enten in een setting van het Kremlin ten tijde van Stalin, ‘de zo georkestreerd geliefde Staalman’ leek mij een wel heel bijzondere leeservaring.
Alles start in 1953, het jaar waarin Stalin op 3 maart aan een beroerte stierf. Deze ‘brainstroke ‘ en zijn persoonsverheerlijking is meteen de rode draad in het hele verhaal. Het is aan deze gebeurtenis dat de heerlijk amusante fictie van ‘De voorproever’ is gekoppeld en waar je als lezer doorheen het hele verhaal naar de climax toe wordt gedreven. Maar tijdens deze amusante gebeurtenissen, bekeken en beschreven doorheen de ogen van een wonderlijke jongen drukt Christopher Wilson jou als lezer op de verschrikkingen van het Stalinistisch regime, de onderdrukking en de angstige wurggreep die dit betekende op de bevolking door de vele deportaties en het fnuiken van het individueel denken en handelen. Het is in dit jaar dat volgens het verhaal de jonge Joeri met zijn vader wordt opgehaald om de Vriendelijke Oom Staalman te onderzoeken want hij is onwel geworden. ‘Terloops,‘ wordt even gemeld dat de moeder van Joeri al enige jaren naar een werkkamp is gestuurd wegens te ‘vrijdenkende‘ gedachten. Het wordt er zoals meerdere van die daden tegen de rechten van de mens gewoon even tussen gegooid als een weetje, iets dat Joeri dus blijkbaar normaal vind ten tijde van het regime. Feit is dat Joeri zij vader wel een dierenarts is, al de artsen zijn reeds uit het leven ‘gewist.’
Joeri die zes jaar eerder werd aangereden door een melkwagen waarna hij een buiteling maakte en met zijn hoofd op de keien belandde met een tram die hem van achteren nog eens aanreed en die later ook nog eens door de bliksem werd getroffen houdt daar een aantal bijzonderheden aan over. Hij houdt er alleen een hersenbeschadiging en een lamme arm aan over maar ook een soort van naïef denken waarmee hij iedereen inpalmt en vertrouwen opwekt.
Na het bezoek bij Staalman verdwijnt zijn vader en blijkt Joeri de vertrouweling te worden van Staalman die hem de belangrijke functie van voorproever toewijst. De hele entourage rondom deze verknipte leider die lijdzaam al zijn grillen ondergaat tracht dan ook meteen hun greep op deze zonderlinge jongen te verstevigen. Dit gaat van zachte dwang tot echt terreur en geweld op Joeri. En eerlijk? Op dit vlak heb ik wat problemen met het personage Joeri. Als je weet dat hij door die verheerlijkte dictator zijn vader en moeder is kwijtgespeeld zonder ook maar enige uitleg of verklaring dan vraag ik mij toch echt af wat er zich in dat kinderhoofd afspeelt. Het personage Joeri bleef er mij iets te afstandelijk bij maar misschien was dit ook de bedoeling. Los daarvan heb ik mij bijzonder vermaakt met deze verknipte Staalman, bijzonder kwaad geworden op de gevolgen van zo’n regime, werd ik bijzonder getroffen door de onderhuidse terreur die er zich afspeelde en ben ik dus ook bijzonder fan van dit boek. Al is het maar om het hilarisch einde! Satire van de bovenste plank.
Jan Stevens