Hier
Hier is het huis aan de grens waar Stamvader woont. Van generatie op generatie lijkt het leven in het naburige dorp onveranderlijk, de mensen vieren er jaarlijks hun feesten. Stamvader is van elders gekomen om de grens te bewaken, en voert alles volgens de regels uit. Vreemdelingen zijn niet welkom, smokkelen is verboden, wantrouwen is zijn werk.
Wanneer hij hulpbehoevend wordt, volgt zijn zoon Bardo hem op en zorgt diens vrouw Mara voor haar eigenwijze schoonvader, terwijl ze op betere tijden blijft hopen. Licht en warmte komen van Kleine, hun dochtertje, dat de barrières leert kennen, maar speels en onbevooroordeeld tussen iedereen door vlindert.
Waarom trekken mensen grenzen? Wie meent bij welke kant te horen?
Hoe krachtig, bindend en tegelijkertijd veraf kan een woord zijn? ‘Hier’ en dat heeft Joke van Leeuwen wel heel goed begrepen is zo’n woord je kan over nadenken. En dat doet ‘hier’ ook met jou als lezer, een trieste geschiedenis geprangd tussen vroeger en nu, beangstigend tijdloos en toch zo hedendaags.
De hele geschiedenis speelt zich, zoals vermeld in de proloog, af in een onbestemd dorp.
“ Het land dat de dorpelingen het hunne noemen is door de eeuwen heen zo vaak overrompeld, van leidende gedachten voorzien en van vorm veranderd, dat er geen betrouwbare kaart van bestaat. Op kaarten die elders worden gemaakt laat men het hele gebied nagenoeg wit, alsof het een leegte is waar anderen naar believen invulling aan kunnen geven.’
Ondefinieerbaarder kan je plek niet omschrijven denk ik. Ondernemers uit buurland hebben er alle bruinkool uit de grond gehaald, een onmenselijk grote kuil achtergelaten en de bewoners ontmenselijkt achtergelaten. Maar het dorp is er nog en de zij die er nog wonen herhalen ieder jaar hun feesten en weten wat er dan van hen verwacht wordt. Ook stamvader wist dit toen hij nog grenswachter was, toen was alles duidelijk. Hij nam zijn job als grenswachter heel serieus en wantrouwen werd zijn leefwereld. Bardo zijn zoon groeide op in dit wantrouwen. Want hoe kan je nu vriendjes uitnodigen of vriendschappen maken als je vader het voor zichzelf niet kan permitteren om iemand te vertrouwen, als je ervan uitgaat dat wantrouwen je taak is. Niettegenstaande dit desolaat bestaan en het vasthouden aan tradities is de grens niet echt gesloten. Dit veranderd echter als er een hek geplaatst wordt, wie het plaatst weten we niet, maar het is er. Stamvader zijn werk is niet meer nodig. Sinds hij vervroegd met pensioen gestuurd is, verdwijnt zijn bestaansrecht en valt hij stil, echt stil en is hij niet meer in staat zijn eigen gewicht te torsen. Zijn bestaan is alleen maar liggen.
Net zoals ‘Hier’ vast zit ergens in de tijd zit ook zijn zoon Bardo vast. Hij zit geklemd tussen de liggende, alles bepalende stamvader en zijn eigen kind ‘Kleine.’ Ze heet eigenlijk Onna maar mag zo niet genoemd worden van Stamvader. Onna heeft een nauwe band met Grootvader, ze zorgt voor hem en is ook zijn oog op de buitenwereld. Clever als ze is, ziet zij veel en trekt haar eigen kinderlijke conclusies en daar wordt het verhaal heel warm. Dat onvoorwaardelijk geloof in de grootouder blijft mooi. Gelukkig ervaart zij nog niet wat het betekent om nergens bij te horen.
Bardo zelf kan zich ook niet losmaken van zijn opvoeding en erft die starheid van zijn vader. Omgaan met anderen is niet vanzelfsprekend voor hem. Dat komt sterk tot uiting in zijn liefde voor Mara en wordt cruciaal als hij stelling voor keuzes wordt gesteld, want Stamvader blijft niet eeuwig leven.
‘Hier’ is echter niet alleen een verhaal over de tristesse van een familiegeschiedenis of de gevolgen van leven in wantrouwen. Het is ook een prachtig omfloerste aanklacht tegen onverschilligheid, eigenbelang en gevaarlijke hedendaagse denkpatronen. Maar het zou Joke van Leeuwen niet zijn om dat dan weer in zo’n prachtige weemoedige taal te gieten. En toch is er hoop, ook in het verhaal.
Jan Stevens