De vergeten soldaten van de Eerste Wereldoorlog

Dat tijdens de Eerste Wereldoorlog miljoenen soldaten streden aan het front bij Ieper is geweten. Veel minder bekend is dat er daar ook honderdduizenden uit de kolonies bijzaten. Liefst 140.000 kwamen uit China en evenzoveel uit India. Ze vochten vooral in dienst van de Fransen en de Britten. Waarom belandden ze daar? Hoe beleefden ze de loopgraven? Welke invloed had hun verblijf op henzelf en op de samenlevingen waar ze, in het beste geval, naar terugkeerden? In De vergeten soldaten van de Eerste Wereldoorlogpluist Dominiek Dendooven het uit. Maar hij staat ook stil bij de blik van de Europeanen: ‘Vandaag zag ik de eerste Chinezen, met hun blauwe, linnen kostuums. Verschillende zagen eruit als onnozelaars of halve zotten. Hun gezichten hebben iets vrouwelijks: ze hebben nauwelijks baarden.’ Een vergeten geschiedenis van zij die honderd jaar in het donker bleven en niet gezien werden.

Schrijver David Van Reybrouck over De vergeten soldaten van de Eerste Wereldoorlog:

"Meer dan een kwart miljoen Indiërs en Chinezen trokken naar het westelijke front in de Eerste Wereldoorlog. Hun geschiedenis werd nooit geschreven. Dominiek Dendoovens studie is niets minder dan een doorbraak. Helder, rijk, verrassend en volkomen overtuigend."

Ruim honderd jaar na het einde van de Eerste Wereldoorlog zijn de kruitdampen nog altijd niet volledig opgetrokken, en dat is maar goed ook. Het misprijzen waarmee sommige generaals hun soldaten behandelden, de gruwelijke aanvallen met gifgas, de bewuste agressie tegen de burgerbevolking, het was voor het eerst dat dit allemaal op zo’n grote schaal plaatsvond in Europa. Maar ook de verbondenheid onder de platgewalste bevolking is iets om aan te blijven denken. Oorlogen halen het slechtst uit de mens, maar vaak ook dingen die goed zijn, die navolging verdienen, die we ons ook na een dikke eeuw moeten blijven herinneren.
Wat veel mensen niet weten, is dat er tijdens de Grote Oorlog duizenden soldaten uit India en China aan de kant van de geallieerden meestreden tegen de legers van de ‘centralen (Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, het Ottomaanse Rijk, Bulgarije en Italië – dat in 1915 het geweer van schouder veranderde en zich aansloot bij de geallieerden). Daarover schreef Dominiek Dendooven, historicus en wetenschappelijk medewerker van het In Flanders Fields Museum, een lijvige en uiterst leesbare studie: ‘De vergeten soldaten van de Eerste Wereldoorlog’. In dat boek staat hij uitvoerig stil bij de beweegredenen van dat Indiase en Chinese bondgenootschap met de geallieerden, de culturele verschillen tussen Oost en West en de gevolgen daarvan bij de soldaten en de Vlaamse bevolking, de persoonlijke ervaringen van die buitenlandse soldaten en de wijze waarop hun familieleden in hun thuisland met de afwezigheid van hun vader, zoon, broer of echtgenoot omgingen.
Hoewel Dendooven een academicus is en ervoor gezorgd heeft dat zijn boek extensief gedocumenteerd is (10 bladzijden met bronvermeldingen, talloze citaten uit originele brieven, uitgebreid fotomateriaal, een veelheid aan ooggetuigenverslagen), is hij ook een boeiende verteller. Hij vertelt zijn verhaal, in dit geval een oorlog die vier jaar duurde en tussen de 15 en 19 miljoen mensen het leven kostte, op zo’n manier dat je als lezer uitkijkt naar wat hij op de volgende bladzijde te melden heeft, ook al weet je in grote lijnen hoe het verhaal verloopt en eindigt. Al is zijn invalshoek voor velen nieuw.
India zond zo’n 138.000 soldaten naar Europa, China 140.000. Soldaten die aan het front meevochten tegen de Duitse legers, ver van huis en haard, doorgaans onvoorbereid op he hel waarin ze terecht zouden komen, en in de meeste gevallen niet eens op de hoogte van het doel waarvoor ze vochten. Het ging in de regel om matig opgeleide mannen die nog nooit buiten hun land waren geweest, laat staan buiten Azië. Jongens die werden omschreven als ‘niet-gesofisticeerde inboorlingen’ en ‘onnozelaars of halve zotten’. Hun aanwezigheid in België en Frankrijk zorgde zowel voor de soldaten zelf als voor de plaatselijke bevolking voor een cultuurschok, die in een groot aantal gevallen leidde tot het soort van benepen reflexen dat we tegenwoordig weer al te vaak de ko zien opsteken: “Xenofobie was een van hun reacties. Tenslotte waren de Belgische en Franse burgers ongevraagd gastheren voor duizenden ongewenste gasten, en hoe groter de cultuur-, taal- en religieverschillen, hoe moeilijker het samenleven was.”
In ‘De vergeten soldaten van de Eerste Wereldoorlog’ zet Dendooven de schijnwerpers op die vele duizenden anonieme Indiërs en Chinezen die tegen wil en dank de oversteek maakten naar een roerig werelddeel waarvan het grootste deel van de populatie eigenlijk niet op hun zat te wachten. Ze werden, ondanks hun inzet en strijd, met de nek aangekeken, beschouwd als zonderlingen en vaak ook weggezet als minderwaardig. Stank voor dank. Al brachten de ervaringen van die buitenlandse soldaten toch ook de nodige positieve elementen met zich mee. Het had bij hen ‘een bepaald groepsgevoel’ en ‘zelfbewustzijn’ ontwikkeld. Ze onderkenden een bepaalde (technische) achterstand ten opzichte van Europa, maar constateerden ook dat Azië zich op het vlak van waarden en religie op een hoger niveau bevond. 
Ik geef het laatste woord dan ook graag aan de Chinese arbeider Sun Gan, die dat gevoel op eminente wijze verwoordt nadat hij er op een nacht getuige van was dat het slagveld verlicht werd door vuurpijlen: “Die Europeanen kunnen vanuit de logica van de menselijke geest de logica van de materie begrijpen, en slagen er zo in het pikzwarte slagveld te veranderen in een heldere ochtendhemel. Stel dat ze nu vanuit de logica van de materie ook zouden proberen de logica van de Hemel te bereiken, dat zou pas echte beschaving zijn!”

Martin Overheul