Het Grote Vrouwen Kunst Boek

Het Grote Vrouwen Kunst Boek vertelt de verhalen van vierhonderd kunstenaars, uit meer dan vijftig verschillende landen en uit de afgelopen vijf eeuwen. Elke kunstenaar komt aan bod met een sleutelwerk en een informatieve achtergrondtekst. Lees het boek van voor naar achter, of laat het openvallen en laat je verrassen. De kunst in het boek gaat van schilderkunst naar sculptuur, van fotografie, video, performance tot installatie. Van Judith Leyster tot Alice Neel, van Diane Arbus tot Dorothea Tanning. Dit aankomende standaardwerk loopt parallel aan een discussie over en hang naar meer diversiteit in de culturele wereld – it’s been a long time coming, maar ook precies op tijd.

De rol van vrouwen in de kunst bleef eeuwenlang beperkt tot die van al dan niet aangekleed model. Daarin sloot de positie van ontelbare getalenteerde vrouwen naadloos aan op die van de rest van hun seksegenoten. Hun plaats was thuis, waar ze gewoonlijk een rol hadden die ondergeschikt was aan die van hun man, vader of broer. De taken van een vrouw bestonden uit het huishouden doen, kinderen baren en opvoeden, en ervoor zorgen dat de superieure man rust vond na weer een dag van hard lichamelijk of geestelijk labeur. Desondanks zijn er altijd al vrouwen geweest die zich niet lieten tegenhouden door dit soort ridicule conventies en werd er door die vrouwen naar hartenlust geschilderd, gebeeldhouwd en getekend.

Ze werden door de artistieke goegemeente echter veel te lang niet voor vol beschouwd en als ze dan tóch werden aangekeken, was het met een meewarige blik en een hoop wantrouwen. Want, zoals Rebecca Morrill schrijft in de lezenswaardige inleiding van “Het Grote Vrouwen Kunst Boek”, het werk van Berthe Morisot, die samen met haar zwager Edouard Manet aan de wieg van het impressionisme stond, was volgens critici ‘te vrouwelijk’ wat te wijten was aan haar ‘onzekerheid en bescheidenheid’. Twee eigenschappen die mannen in de kunstwereld van de negentiende eeuw als puur feminien beschouwde. Twee eeuwen eerder kreeg de Italiaanse kunstenares Artemisia Gentileschi, die op 19-jarige leeftijd werd verkracht door haar leermeester Agostino Tassi, een gebeurtenis die zwaar doorwoog in haar latere werk, dan weer te horen dat haar werk ‘te goed was voor een vrouw’.

Die tijden zijn gelukkig voorbij, al hebben we tot de 21ste eeuw moeten wachten tot er een behoorlijke mate van evenwicht was tussen exposities en verkoop van kunstwerken van vrouwen en mannen, wat overigens iets anders is dan een volledig evenwicht. Om die reden is het woord ‘vrouwen’ op de kaft van dit schitterend uitgegeven naslagwerk doorgestreept, al vind je in dit boek enkel namen van mannen; hun werk zoek je hier tevergeefs. Die duidelijke keuze leidt tot een imposant boekwerk dat geen volledigheid nastreeft, maar wel de aspiratie heeft om een zeer breed beeld te geven van wat vrouwen door de eeuwen heen hebben gepresteerd op het vlak van schilderkunst, beeldhouwen, tekenen, performance en noem maar op. De samenstellers hebben ervoor gekozen om een alfabetische volgorde aan te houden en geen chronologische, zodat dit boek behalve als naslagwerk ook als bladerboek kan fungeren. Dat is een keuze die voor de nodige discussie kan zorgen, maar door die alfabetische volgorde strekt er zich alvast een bont geschakeerde horizon voor de lezer uit die de blik van de lezer volledig vrij laat.

Voor elke kunstenaar is een bladzijde voorzien met daarop een afbeelding van één kunstwerk en een kader met beknopte informatie. Bij nog levende kunstenaars werd rekening gehouden met hun eigen voorkeuren, bij onbekende overleden kunstenaars opteerden de samenstellers voor het bekendste werk. Zo staat er werk van heel wat bekende kunstenaars in dit boek, zoals fotografe Vivian Maier, Tamara de Limpica, Marina Abramovic, Frida Kahlo, Laurie Anderson en Yoko Ono. Maar het leukste blijft toch het ontdekken van onbekende(re) namen, al is onbekend ook in dit geval een volledig persoonlijke kwestie.

Wat te zeggen van Bernice Abbott (1898-1991), een Amerikaanse fotografe die geruime tijd als studio-assistente van Man Ray werkte en daar haar liefde voor de fotografie verder ontwikkelde. Abbott maakte deel uit van de Straight Photography-beweging, fotografen die zich richtten op de werkelijkheid en niets in scène zetten. Van haar is een fenomenale zwart-witfoto opgenomen van de Manhattan Bridge, een foto die ‘een duizelingwekkend perspectief’ op die brug werpt. Een bijna wiskundig spel tussen lijnen, schaduwen en diepte. Indrukwekkend. Of van Edmonia Lewis (1843 [?]-1907), dochter van een indiaanse moeder en Afro-Amerikaanse vader, die tijdens haar jeugd beschuldigd werd van het vergiftigen van twee klasgenoten en tijdens haar verhoor mishandeld werd. Op jonge leeftijd verlaat ze de VS om in Rome haar techniek als beeldhouwster te verbeteren door het maken van marmeren bustes in classicistische en renaissancistische stijl. Haar ‘Stervende Cleopatra’ is een beeld waaruit droefenis en ontroering spreekt, maar ook innerlijke kracht en mentale rust.

Nog zo’n ontdekking is de Zuid-Afrikaanse Irma Stern (1894-1966), dochter van Duits-Joodse immigranten, die in 1913 aan de Weimar Academy studeerde en daarna de Levin-Funcke-studio bezocht waar ze onder de vleugels van Max Pechstein kwam, met wie ze in 1918 de Novembergruppe stichtte. Die groep bestond uit radicale kunstenaars die zich meer bezighielden met het hervormen van de maatschappij dan met het propageren van een gezamenlijke kunstrichting. Het schilderij dat hier is opgenomen, ‘De bloemenmarkt, Kaapstad’, is een combinatie van expressionisme en Afrikaans cultureel erfgoed, een prachtig spel met kleur en compositie.

We kunnen nog lang doorgaan over ontdekkingen, herontdekkingen en de bevestiging van wat we al wisten, want “Het Grote Vrouwen Kunst Boek” staat stil bij het werk van 400 vrouwelijke kunstenaars. Dat zou ons evenwel te ver leiden, dus ga zeker zelf op onderzoek uit. Dit boek biedt zowel de kenner als de liefhebber van kunst, waarbij je kunst in de breedst mogelijke betekenis van het woord moet zien, namelijk een schitterende staalkaart van vrouwelijk artistiek vermogen.

Martin Overheul

Redacteur Boekensite Gent