De tamboer van Borodino
Vincent weet zeker dat de keizer naar hem heeft gelachen. Iedereen lacht naar hem. Met zijn engelensmoeltje is de jonge tamboer een eenzaam lichtpuntje te midden van de waanzin van Napoleons catastrofale Russische veldtocht. Een schijnbaar laatste
restje onschuld, dat door zijn omgeving gekoesterd en beschermd wordt, terwijl het grootste leger dat de wereld ooit gezien heeft, verder zijn ondergang tegemoet marcheert.
Ik schreef het al eerder. Als ik een ingrijpend boek lees, en dan nog een turf van meer van 700 pagina’s dan lees ik al graag even iets luchtigers tussendoor en dan zijn dat meestal strips of graphic-novels. Nu heb ik die turf dus uit maar vind er nog niet de juiste woorden voor, komt wel. “De vergeten soldaat - Guy Sayer,” het oorlogsrelaas van de ontmenselijking van de Duitse Oostfrontsoldaat, een beter boek over het leven van een gewone soldaat zal je niet vinden. Blijkt nu dat die graphic novel die ik nadien onmiddellijk las ook het relaas is van een soldaat in dezelfde omstandigheden, dezelfde plek, dezelfde strijd alleen 130 jaar eerder! Hoe iets kan samenvallen…
Met de commotie rond de 200ste verjaardag van het overlijden van Napoleon Bonaparte dit jaar is dit verhaal wel heel up to date. La Grande Armée blijft niettegenstaande de oorlogsgruwel en de onmenselijke behandeling van deze Franse infanteristen tot de verbeelding spreken. De terreur dat die oorlog en ook alle andere oorlogen onschuldige burgers trof en treft blijft zoals vanouds steeds het gevolg van grootheidswaanzin, en niet in het minst bij l’Empereur. Ook hij beet net zoals Hitler zijn tanden stuk op die fatale veldtocht naar Moskou. IJzige winters en desolate vlakten nekten deze veroveringstochten. Deze parallel met de Oostfrontsoldaten is niet de enige, ook de miserabele terugtochten zijn gelijklopend. Een leger dat aan zijn lot is overgelaten door zijn dictators en massamoordenaars. Waanzinnig, niet te begrijpen.
Aan Oorlog en Vrede van Tolstoj valt niet te ontsnappen als je een boek leest over deze veldtocht. Waar Tolstoj naast de hoofdpersonages nog talloze bijfiguren ten tonele bracht haalt hier Simon Spruyt er een uit en dan nog een die zeker de geschiedenis niet herschreef maar gewoon in deze gekkentocht meemarcheerde, Vincent Bosse een jonge Franse tamboer die gevangen genomen wordt door de Russen en een beetje zijn eigen verhaal krijgt. (doet me toch ook denken aan Jan Klaassen de Trompetter van Rob de Nijs)
Spruyt begint het verhaal van Vincent met slag van Borodino 1812 waar onder keihard tromgeroffel de soldaten opgezweept worden om met bajonet in aanslag op elkaar in te vliegen, te schieten, te steken, te wrikken en te draaien om het eigen lijf te behouden. Het is duidelijk dat Vincent niet weet waarover dit alles gaat, hij marcheert en trommelt en vraagt na de moordpartij aan zijn korporaal: “Hebben we gewonnen?” Korporaal antwoordt: “Dat moeten de generaals maar uitmaken.” Hallucinant.
Tussen de prachtige verhalende illustraties in overvloeiend kleurenpalet contrasteert het lijkbleke engelengezicht van Vincent. Het is dat gezicht en die onschuldige uitstraling die meermaals zijn leven redt maar ook zijn leven zal bepalen. Hij is niet de meest moedige, opportunistisch in zijn naïviteit, zijn redding. In schril contrast met de lugubere karakterkoppen van zijn meerderen en vriendsoldaten. Alhoewel, vriendschappen om zijn vege lijf te redden.
Die kleurenpaletten zijn cruciaal in dit verhaal. Agressief bij veldslagen, rode gloed bij de inname en neergaande van Moskou, zachtgroen bij de gesprekken met de oude Vincent die in Rusland is blijven wonen na zijn gevangenschap, vuil grijsblauw bij het oorlogsgeweld. Maar ook zachtbruinig in de blokhut tijdens de gesprekken over zijn leven. Die gesprekken worden gevoerd door een schrijver op zoek nara materiaal om zijn legendarische roman te schrijven.
De tamboer van Borodino is niet zomaar de zoveelste beelden vertaling van deze legendarische veldtocht maar een kunstwerk, een beeldend mooie maar indringende interpretatie van het menselijk leed van burgers en de kleine soldaat die alleen maar dat kan doen dat hem opgedragen wordt. Geen vrijheid. Een verhaal dat de oorlog versmalt naar die ene die het meest te verduren krijgt, soldaat en burger. Sommige detailbeelden blijven op mijn netvlies kleven. Ik betrap mij er op dat ik al dagen terugkijk naar die gruwelijke schoonheid. Onder de indruk.
Jan Stevens, redacteur boekensite.gent