Femme fatale

In 2017 is het honderd jaar geleden dat Mata Hari stierf
Honderd jaar geleden werd Mata Hari tijdens de Eerste Wereldoorlog ter dood veroordeeld op beschuldiging van spionage. De van oorsprong Friese danseres en maîtresse van veel hooggeplaatste officieren en ambtenaren leidde een dubbelleven. Eén als Margaretha Zelle en één als de oriëntaalse Mata Hari, en beide levens kenden verschillende waarheden. 
Over Mata Hari was al een en ander bekend. Pat Shipman is de eerste biograaf die veel aandacht besteedt aan haar Nederlandse jeugd, haar mislukte huwelijk en verblijf in Nederlands-Indië en de tragische lotgevallen van haar kinderen. Gebeurtenissen die de basis legden voor haar latere turbulente leven.

---

Wat kunnen die Angelsaksische vrouwelijke historici toch goed leesbaar schrijven! Dit is nu reeds het tweede boek in twee weken, dat mij boeit omdat het zo leesbaar geschreven is. Eerst was het de biografie van de dochter van Stalin door de Canadese Rosemary Sullivan. Nu de biografie van Mata Hari door de professor emeritus van de State University of Pennsylvania. Natuurlijk schromen beide auteurs zich niet om in de gevoelens van hun heldin te kruipen en daardoor de deur wagenwijd open te zetten voor hun eigen interpretatie.
Ik moet echter toegeven dat deze benadering, die naar mijn mening voortkomt uit wat je kan noemen vrouwensolidariteit, mij helemaal niet stoort.
Waarom niet? Omdat ook hier het geschreven woord in ruime mate gebaseerd is op degelijk bronnenmateriaal. Je merkt dat hier een vakvrouw aan het werk is geweest, die werkelijk in het archief gedoken is. Dus echt vakwerk, maar zonder saai droog te zijn. En dat is toch wel zeer aangenaam. Haar schrijfstijl bereikt wat er toch met schrijven beoogd wordt, namelijk gelezen worden.
Wie of wat is Mata Hari, zullen zeker de jongere lezers zich afvragen.
Mata Hari was de naam van een in 1876 in een keurig burgelijk Fries gezin geboren Nederlandse vrouw, genaamd Margaretha Zelle. Zij had deze naam later zelf gekozen na enkele jaren in de Nederlandse kolonie Indonesië te hebben doorgebracht als vrouw van een Nederlandse officier, Mc Leod genaamd.
Mata Hari betekent : opkomende zon uit het oosten.
Zij is de geschiedenis ingegaan als sekssymbool en is op 25 juli 1917 door een Parijs oorlogstribunaal veroordeeld tot de doostraf als spion voor de vijand Duitsland. Op 15 oktober is zij waardig en met opgeheven hoofd door het vuurpeleton gedood. Zij is gestorven zoals ze geleefd heeft: als een zelfbewuste suffragette. Zij verdient dan ook het allergrootse respect.
Het blijkt immers dat zij geen spion geweest is. Alhoewel zij juist in de hoogste politieke kringen verkeerde als laten we het noemen “ verhevene “ prostituée, was zij een zo publiek figuur dat ze moeilijk geplaatst was om juist het essentiële van het spionagemetier, namelijk stiekem gerag, uit te voeren.
Zoals de auteur zelf schrijft in haar conclusie: “ Ze werd niet voor spionage veroordeeld, maar voor haar gebrek aan schaamte, haar openhartigheid als het om liefde voor mannen ging, vooral officieren.” ( pagina 362 ).
Bij het lezen van dit bijzonder goed geschreven, sterk gedocumenteerd en ontroerend verhaal zijn bij me twee gedachten naar boven gekomen.
Graag wil ik deze aan de lezer meegeven.
- Op de eerste plaats staat Mata Hari symbool voor de duizenden jonge meisjes, die in de hypocriete burgerijwereld van de eind negentiende en begin twintigste eeuw misbruikt, geschopt en verschopt zijn geweest. Hoogstwaarschijnlijk door haar vader verkracht, daarop door de directeur van haar middelbare school,  om daarna haar heil te zoeken bij een veel oudere autoritaire Nederlandse officier, die haar afsloeg. Ik zou zeggen, een gekend parcours. Triest.
Je zou voor minder een hekel aan mannen krijgen, maar blijkbaar in haar geval juist niet, ze liet zich leven en trakteren door al die oudere viezerikken, die zich niet schaamden om haar lichaam te bewonderen en te betasten. Allen profiteerden graag van haar ( lichaam ), zoals zijzelf graag van hun geld profiteerde.
De hypocrisie ten top: naar de buitenwereld haar veroordelen, binnenskamers met haar spelen en, - dat moet gezegd worden-,  zij op haar beurt speelde ook met die hoge diplomaten, ministers en officieren. Zoals de schrijfster suggereert, misschien heeft haar te zelfbewuste, naiëve trots haar de das om gedaan. Tijdens haar gevangenschap dacht ze steeds nog wel beroep te kunnen doen op de een of andere oude/oudere vriend politicus of militair. Maar, zoals de geschiedenis zo vaak  heeft aangetoond, de hogere machtskring laat nieuwkomers toe,- althans even-, maar indien deze de vuile was gaan buiten hangen, sluiten zich de rijen en wordt de nieuwkomer verdreven en uitgespuwd: als leeggoed op straat gezet.
En dat is nu net wat met haar gebeurd is. Men liet haar als een baksteen vallen.
Daarbij ook de Nederlandse overheid, die nochtans tijdens WO I neutraal was gebleven en haar onderdaan toch had kunnen beschermen en verdedigen. Maar neen, dat deed deze ook hypocriete Nederlandse overheid niet: Mata Hari was slechte een passant in de hogere kringen gebleken en hoorde niet bij hen thuis.
- Op de tweede plaats komt bij mij, voor de zoveelste maal, de ergernis naar boven over de zinloosheid van de oorlog in het algemeen en WO I in het bijzonder. Want het is tegen deze achtergrond dat we het hele trieste verhaal van Mata Hari lezen en begrijpen moeten. Zo hardvochtig en onverbiddelijk de Foches en Pétains de soldaten de loopgravendood ingestuurd hebben, zo hebben hun  lagere officieren schoothondjes als  Mata Hari de dood ingestuurd met als “ prétexte” spionage. De Franse elite had een zondebok nodig. “ Mata Hari was perfect voor die rol”, schrijft de auteur Pat Shipman.
De eerste drie jaren waren slecht verlopen voor de geallieerden. Verdun, de Somme. Honderduizenden slachtoffers: kanonnenvlees. Vele Franse families hadden vaders, kinderen, broers, enz. verloren.
Zoals de auteur schrijft : “ De Franse troepen waren vermoeid, verzwakt en gedemoraliseerd na in 1916 bij Verdun langdurige strijd en zware verlizen te hebben geleden.” De triomfantelijk aangekondigde aanval op de Duitse linies in mei 1917 bij de Chemin des Dames was totaal mislukt: bijna 200 duizend Franse levens verloren.
De Pétains reageerden in de lente en zomer van 1917 als kleine kinderen door de schuld op anderen te steken en zochten en vonden plots overal Duitse spionnen.
“ En daar was ze op 24 juli, de volmaakte zondebok: een lange donkere vrouw in een laag uitgesneden blouse en een hoed die de militaire adeldom bespotte” ( pagina 335 ).
Het kan niet mooier gezegd worden.
Dank voor dit sterke en ontroerende boek, Pat Shipman.
 
Leo Reyntjens